Bijna iedereen die ook maar enigszins van kunst houdt, heeft dit levensgrote (162 x 91 cm) schilderij wel eens gezien. Is het niet in het Louvre, dan wel op een foto. Maar wie is nu deze dame die ons zo geheimzinnig aankijkt en waarom werd ze vastgelegd op doek?
Palmbomen, kamelen en harems
Jean-Auguste-Dominique Ingrès rondde dit schilderde af in 1814. Dit was aan het eind van de periode dat Napoleon de scepter zwaaide in Frankrijk. Doordat Napoleon probeerde zijn imperium uit te breiden naar andere landen in Europa, maar ook richting het Oosten en Egypte, kwam het westen in aanraking met 'de Oosterse cultuur'. Het beeld dat burgers in het Westen van het Oosten hadden was, ook toen, echter weinig genuanceerd. Er werd een tegenstelling gecreëerd tussen de beschaafde superieure rationele westerling en de primitieve, irrationele, maar oh zo sensuele oosterlingen. Voor kunstenaars was dit oriëntalisme natuurlijk een dankbaar onderwerp. Romantisch en exotisch. Wie wilde nu niet kijken naar prachtige taferelen met palmbomen, kamelen, vurige paarden en de tot de verbeelding sprekende harems met de mooie geheimzinnige vrouwen van de onderdrukkende barbaarse sultans. Deze vrouwen konden door hun onderdrukte status natuurlijk op veel sympathie rekenen van het ‘beschaafde’ Westen.
De odalisk: slaaf van de harem en seksspeeltje van de sultan
De vrouwen in de harems waren of getrouwd met de sultan, of concubine (maîtresses) of odalisken. De sultan kon trouwen met meerdere vrouwen en onderhield voor de fun en status ook nog een paar extra dames. De odalisken waren het personeel van de harem. Ze stonden ten dienste van de andere vrouwen die mochten studeren, poëzie schrijven, muziek maken en dansen. Daarnaast waren de odalisken vaak ook seksslavin van de sultan. Ze stonden dus onder aan de sociale ladder van het gezelschap.
Een paar werveltjes te veel?
Jean-Auguste-Dominique Ingrès, Odalisk, olieverf op doek (162 x 91 cm), Louvre
De dame op het schilderij van Ingrès is dus volgens de titel een odalisk. Toch is de dame enigszins aangepast naar de westerse mode. Een superslanke dame met haardracht met een hoofddoek dat in die tijd in Frankrijk in de mode was. De pauwenveren en de sierraden ogen ‘oosters’ maar zijn het niet echt. Maar wat bij nader inzien pas opvalt is de vreemde pose en de uitgerekte rug waar toch echt een paar werveltjes te veel zijn geschilderd. Probeer zo maar eens een tijdje te liggen, dat zal je niet meevallen. Dit vormde dan ook de grootste kritiek op het schilderij toen het in 1819 werd tentoongesteld in Parijs. Of kwam de kritiek voort uit het feit dat de odalisk zo’n sterke persoonlijkheid leek te hebben. De ietwat arrogante en zelfverzekerde uitstraling die toch echt not done was voor vrouwen.
Andere kunstwerken en kunstenaars die odalisken schilderden
Behalve Ingrès zijn er door de jaren heen veel andere kunstenaars geweest die ook odalisken schilderden. Waaronder: François Boucher (1745), Jean-Léon Gérôme (19e eeuw), Henri-Matisse in de jaren 1917-1930, Pablo Picasso die in 1907 een Odalisk schilderde naar het werk van Ingrès.
Jean Leon Gerome, Odalisk, olieverf op doek (31 x 39,5 cm) in Appleton Museum of Art
Bestaat polygamie nog steeds en zijn er nog harems?
Ook vandaag de dag bestaan er nog steeds harems in de islamitische wereld. Het is immers volgens de islam toegestaan om vier vrouwen te hebben. Maar ook in andere landen zoals China zijn van oudsher harems geweest aan het keizerlijke hof. Hoewel polygamie is verboden in China, zijn er nog steeds veel rijke Chinese mannen die naast hun vrouw een of meerdere concubines hebben. Het goede nieuws is dat er geen sprake is van dwang.
Weetje: Ingrès schilderde twee schilderijen
Ingrès schilderde de Odalisk in opdracht van Carolina Bonaparte. Zij was de zus van Napoleon. Het waren oorspronkelijk twee schilderijen. Het andere schilderij, met een slapende vrouw, is verloren gegaan.
